Szkoła Podstawowa w Kasińce Małej jako jeden z przykładów budownictwa z gliny w Polsce

Nie tylko starożytność

Chociaż glina była popularnym materiałem budowlanym już wiele tysięcy lat temu, rozkwit glinianego budownictwa w naszej strefie klimatycznej przypadł dopiero na czasy Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Pierwszym budowniczym i architektem epoki nowożytnej który zainteresował się właściwościami gliny był Francuz Francois Cointereaux. Prowadzone przez Niego badania przyczyniły się do niebywałej popularyzacji gliny zarówno w samej Francji, jak i poza jej granicami. Ten rodzaj budownictwa zyskał najwięcej zwolenników w Anglii, Niemczech i w Skandynawii. W krajach tych, wchodzących w okres intensywnego rozwoju przemysłowego, powstawały tysiące nowoczesnych jak na owe czasy budynków glinianych. Były wśród nich nie tylko zwyczajne domy mieszkalne, czy obiekty użyteczności publicznej, ale także obiekty sakralne, przemysłowe, a nawet arystokratyczne pałace.

Dom z gliny wybudowany w 2001 roku w hrabstwie Devon w Wielkiej Brytanii w technice ’cobDynamiczny rozwój architektury glinianej trwał na naszym kontynencie aż do początków XX stulecia. Pojawienie się produkowanych na skalę masową materiałów budowlanych, takich jak cegła, beton, czy stal spowodowało spadek popularności glinianych konstrukcji. Zniszczenia wywołany działaniami zbrojnymi obu wojen światowych spowodowały jednak olbrzymi deficyt innych materiałów, dzięki czemu glina powróciła do łask. Nawet architekci tej klasy co Le Corbusier we Francji, czy Speer w Niemczech projektowali i realizowali obiekty z tego wdzięcznego materiału. Kryzys energetyczny lat siedemdziesiątych dał nowy impuls do zainteresowania się wyjątkowo energooszczędnymi „glinianymi” domami. Obecnie krajem najbardziej zaangażowanym w rozwój budownictwa z gliny jest Francja – głównie poprzez działalność organizacji CRATer- re, powstałej przy Szkole Architektury w Grenoble w 1975 roku (Centrum Badań i Zastosowań Konstrukcji Glinianych). W latach osiemdziesiątych, po wielkiej promocji nowoczesnego budownictwa z gliny, CRATerre rozszerzyła swą działalność o opracowywanie kompletnych programów taniego budownictwa komunalnego (dla ponad 30 krajów świata) i prowadzenie kursów budowania z gliny. Działa też jako konsultant techniczny i ekonomiczny rządów oraz inwestorów, współpracuje z ONZ, a także Bankiem Światowym.

Lejemy fundament

Architektura gliniana w Polsce

Na terenach polskich najwięcej obiektów glinianych powstawało w okolicach Kartuz, na pograniczu Wielkopolski i Kujaw, oraz na Podolu i Wołyniu. Na tych terenach występowały bowiem bogate złoża dobrej jakości gliny Najstarsza technika plecenia i polepiania ścian zastąpiona została w okresie późniejszym przez szkielety drewniane, które wypełniano wałkami słomy okręcanej na drążkach drewnianych, obustronnie oblepiane gliną. Budowano także z glinianej cegły suszonej, tzw. surówki.
Wiek XVIII przyniósł zmiany w sposobie budowania z gliny niepalonej. Na wzór francuski zaczęto wówczas wznosić z niej ściany nośne budynków. Popularność gliny jako materiału budowlanego wzrosła jeszcze w wieku XIX, zwłaszcza w okresie Królestwa Kongresowego, gdy podjęto powszechną akcję odbudowy zniszczonych wojną wsi.

Fundament gotowyW późniejszych latach można było zaobserwować kilkakrotne powroty budownictwa z gliny – zawsze w czasach, gdy zwiększonych potrzeb budowlanych nie można było zaspokoić ze względu na deficyt konwencjonalnych materiałów budowlanych, energii i środków finansowych.

Ostatni nawrót budownictwa z gliny na terenach Polski, po 1945 roku, był już w pełni nowoczesnym technicznie i organizacyjnie ruchem budowlanym, wzorowanym na rozwiązaniach niemieckich. Dysponował doskonale zorganizowanym zapleczem naukowo-badawczym i instruktażowym. Uchwałą Prezydium Rządu (nr 179 z 1954 r.) powołano Ośrodek Badawczo- Instruktażowy Budownictwa z Gliny z siedzibą w Krakowie. (W późniejszym okresie jego zadania przejął Krakowski Oddział Instytutu Techniki Budowlanej). Budownictwo gliniane zyskało znaczące preferencje – darmowe badanie próbek z gliny i ustalanie receptur jej mieszanek z wypełniaczami oraz zwiększono o 20% dopuszczalną powierzchnię użytkową mieszkań budowanych w tej technologii. Rozwinięto także szeroką, finansowaną przez państwo akcję wydawniczą, propagandową i szkoleniową. Wszystkie te działania doprowadziły do realizacji licznych projektów w technologii gliny niepalonej. Były wśród nich zarówno budynki mieszkalne, jak i obiekty użyteczności publicznej. Równolegle prowadzono jednak kampanię propagandową na rzecz szkodliwych dla zdrowia żużlobetonów. Kampania ta połączona z dotowaniem przez państwo cementu i wyrobów betonowych doprowadziła do stopniowego zanikania budownictwa glinianego

Pierwsze bloczki gliniane

Glina powraca do łask

Na szczęście zalety gliny nie zostały zapomniane, i dziś coraz więcej inwestorów decyduje się na budowę domu z użyciem tego materiału. Taką właśnie decyzję podjęli Justyna i Daniel Binikowie z bieszczadzkiej miejscowości Baligród.

Do budowy naszej chaty zainspirowały nas obserwacje poczynione podczas wielu podróży do różnych zakątków świata. Od kilku lat mieszkamy w Wielkiej Brytanii, w hrabstwie Devon graniczącym z Kornwalią. W obu tych regionach naliczono ponad 50 tysięcy glinianych budynków. Większość z nich istnieje już od 200-300 lat. Niektóre datuje się nawet na XIV – XV wiek. Mieliśmy wielokrotnie okazje przebywać w takich domach za każdym razem urzekało nas to samo: niesamowity spokój, cisza (za przyczyną nawet metrowej grubości ścian!), chłód latem, przytulne ciepło zimą. W rozmowach z mieszkańcami okazywało się, że domy te są niesamowicie przyjazne w mieszkaniu, a ich mieszkańcy bardzo często cieszą się dużo lepszym zdrowiem i samopoczuciem.  Opowiada Daniel Binik.

Bloczki powoli dojrzewająRzeczywiście, wspomnianym zaletom glinianych domów trudno zaprzeczyć. Współczesne badania pokazały, że glina ma właściwości lecznicze – antyalergiczne i antybakteryjne. Dzięki właściwościom antystatycznym mury z gliny redukują zawartość kurzu w powietrzu . Mieszkanie w takim domu zapobiega wysychaniu śluzówki dróg oddechowych, sprzyja pozytywnej jonizacji powietrza.
Niezwykle istotną zaletą budowy glinianego domu jest jej stosunkowo niewielki koszt. Glina to surowiec występujący w Polsce bardzo powszechnie. Jej pozyskanie nie wymaga więc znaczniejszych nakładów finansowych. Całość prac związanych z przygotowaniem glinianych bloczków i samą budową można wykonać we własnym zakresie z pomocą znajomych. Odpada więc konieczność zatrudnienia profesjonalnej ekipy budowlanej.

Do budowy domów z gliny nie potrzeba żadnych kwalifikacji, wystarczy mieć tylko pewną zręczność, żeby mieszać tę glinę z dodatkiem wody i słomy i z tego lepić budynki.-Podkreśla gospodarz z Baligrodu

Stawiamy drewniany szkielet

Kilka słów o technologii

Istnieje wiele metod budowy obiektów glinianych. W Polsce najczęściej stosuje się dwie spośród nich. Pierwsza polega na formowaniu ścian z gliny w drewnianym szkielecie przy pomocy szalunku. Druga, stosowana znacznie częściej, polega na wypełnianiu drewnianego szkieletu specjalnie formowanymi glinianymi bloczkami. Glinę miesza się zazwyczaj ze słomą lub trzciną.
W Europie zachodniej coraz częściej wykorzystuje się metodę ubijania piaszczystej, suchej gliny w szalunku przy pomocy młotów pneumatycznych lub ubijaków elektrycznych.
Państwo Binikowie zdecydowali się na zastosowanie drewnianego szkieletu wypełnionego bloczkami gliniano - słomianymi. Jak obliczyli, na dom o wymiarach 8x11 metrów zużytych zostanie 3500 takich bloczków. Należy zwrócić uwagę, że w wypadku budynków glinianych zmianie ulega kolejność wykonania poszczególnych elementów obiektu. W pierwszej kolejności powstać muszą szkielet i dach, a dopiero potem gliniane ściany. Aby zażegnać zagrożenie związane ze szkodliwym działaniem deszczu, nieco dłuższe muszą być także odprowadzające wodę okapy

Realizatorzy projektu podkreślają, że w podjęciu ostatecznej decyzji o budowie pomógł fakt, iż Polska posiada wciąż obowiązujące normy budowlane dla obiektów powstających z gliny. Realizacja takich inwestycji nie wymaga więc żadnych dodatkowych, ciężkich do uzyskania zezwoleń.

Opr. Sambor Zarzycki
Źródła: Chata z gliny.pl, cool. edu.pl
Fot. chata z gliny.pl