Opieka nad budynkami zabytkowymi - bez względu na czas, w jakim powstawały - wymaga nie tylko fachowego postępowania i wiedzy, ale także dostępu do specjalistycznych materiałów budowlanych. Coraz więcej firm posiada w swojej ofercie lub programach produkcyjnych całe systemy spełniające wymagania konserwatorów zabytków. Często są to materiały produkowane według receptur i z surowców znanych od wieków. Obecnie dla celów konserwatorskich wytwarzane są także materiały zawierające w sobie wysoka technologię i myśl techniczną.

Konserwacja elewacji

Prowadzenie robót konserwatorskich i renowacyjnych na obiektach zabytkowych wymaga zastosowania technologii i materiałów możliwie najbardziej zbliżonych do użytych na obiekcie pierwotnie, podczas jego budowy. Jedną z podstawowych zasad konserwatorskich jest dbanie, by prace renowacyjne i wykorzystane do ich prowadzenia materiały w żaden sposób nie pogarszały stanu zabytkowej substancji. Każda wykonana warstwa lub zabezpieczenie musi być usuwalna. Także nowe wyprawy o charakterze ochronnym muszą zapewniać możliwość usunięcia ich bez naruszenia struktury oryginalnej substancji zabytku.

Do renowacji elewacji zabytkowych stosuje się farby znane od setek lat, ale będące produktami powstałymi współcześnie i nowoczesnymi pod względem technologicznym. W tym kontekście farby elewacyjne możemy podzielić na kilka zasadniczych typów:

1. Farby mineralne:
- farby wapienne;
- farby cementowe;
- farby silikatowe;
- modyfikowane farby mineralne.
2. Farby dyspersyjne
3. Farby żywiczno-silikonowe, czyli krzemoorganiczne.

Ochrona elementów obiektów zabytkowych przed zawilgoceniem ścian

Bardzo ważnym zagadnieniem w przypadku obiektów zabytkowych jest ograniczenie przenikania wody do elementów konstrukcyjnych. Woda i zawilgocenia powodują bowiem ogromne zniszczenia. Przyczyny ich pojawienia się bywają różne. Mogą być np. skutkiem wadliwie przeprowadzonego remontu lub uszkodzeniem istniejących izolacji albo zmianą warunków zewnętrznych.

Zawilgocenia bywają powodem powstawania zacieków, wysoleń na powierzchni murów, uszkodzenia lub zniszczenia tynków. Konsekwencją utrzymywania się zawilgocenia jest rozwój grzybów i pleśni oraz utrata wytrzymałości przez materiały konstrukcyjne. Wykwity solne prowadzą do zniszczenia struktury murów ceglanych i rozpadu cegły.

Tynki na zabytkach

Tynki są najbardziej narażonym na degradację elementem budynków zabytkowych. Ulegają zniszczeniu pod wpływem zmian wilgotności przegród, czynników atmosferycznych lub z powodu osiadania obiektów albo przenoszonych na nie drgań. Wskutek przenikania do murów wilgoci następuje destrukcja zarówno tynków zewnętrznych, jak i wypraw wewnątrz budynków. W minionych latach (a bywa, że i współcześnie) nierzadko zdarzały się przypadki usuwania starych wypraw i zastępowania ich zbyt mocnymi, powodującymi niszczenie murów tynkami cementowymi. W konsekwencji tynki oryginalne, wykonane wraz z całym obiektem zabytkowym, są obecnie rzadkością.

Wśród tynków zabytkowych najmniej zachowało się tynków z zapraw glinianych. Wykonywano je z gliny z dodatkiem materiałów schudzających i wiążących. Do ich wyrobu stosowano gliny chude, a jeśli na danym terenie surowiec o odpowiednich parametrach nie występował stosowano dodatek piasku. Najpowszechniej stosowany były jednak tynki wapienno-piaskowe. O ich trwałości decydowało użycie starego, czyli leżakującego co najmniej kilka lat w dole, tłustego wapna oraz przesianego, drobnoziarnistego, kopalnego piasku. Parametry zapraw poprawiano przez dodanie do nich krwi bydlęcej, kleju kostnego, jaj kurzych lub innych dodatków organicznych.

Obecnie w pracach konserwatorskich wykorzystywane są głównie tynki wapienne z trassem reńskim (tufem wulkanicznym). Powstała też cała grupa lekkich tynków renowacyjnych. Ich podstawowym zadaniem jest zatrzymanie w swoim silnie porowatym wnętrzu soli, jej zmagazynowanie i umożliwienie krystalizacji. Tynki renowacyjne charakteryzują się właściwościami hydrofobowymi, co oznacza, że zapobiegają wnikaniu wody do wnętrza tynku a następnie ściany.

Piotr Wierzelewski

Fot. Farby KABE, Waldemar Mulhstein, Krzysztof Błażewicz